Computer के क्षेत्र – Computer के मुख्य दो क्षेत्र होते है
1. Hardware
2. Software
1. Hardware – Computer का वह भाग जिसे हम छू सकते है महसूस कर सकते है, Hardware कहलाता है I
जैसे – C.P.U. KEYBOARD, MOUSE, MONITER
2. Software – Computer में हम जो भी कार्य करते है, Computer हमारे लिए कार्य हेतु तैयार होता है तो वह सब सॉफ्टवेयरो का ही कार्य होता है I
जैसे – Operating System, Application Software
Operating System |
Application Software |
dEI;wVj ds eq[; Hkkxksa dk o.kZu %&
1-
dh&cksMZ (Key Board) :- dh&cksMZ ,d VkbijkbVj dh rjg ;a=
gksrk gSa ftls vki fp= esa ns[k jgs gSaA vktdy ds ukWjey dh&cksMZ esa 105
dh gksrh gSaA dh&cksMZ rhu çdkj ds gksrs gSa ukWjey dh&cksMZ] esdsfudy
dh&cksMZ] esaEcjsu dh&cksMZ rFkk fiuksa ds fglkc ls dh&cksMZ 5 fiu
ukWjey dh&cksMZ] 6 fiu PS2 dh&cksMZ] USB dh&cksMZ
ok;jysl dh&cksMZ gksrs gSaA
dh&cksMZ (Key Board) :- dh&cksMZ ,d VkbijkbVj dh rjg ;a=
gksrk gSa ftls vki fp= esa ns[k jgs gSaA vktdy ds ukWjey dh&cksMZ esa 105
dh gksrh gSaA dh&cksMZ rhu çdkj ds gksrs gSa ukWjey dh&cksMZ] esdsfudy
dh&cksMZ] esaEcjsu dh&cksMZ rFkk fiuksa ds fglkc ls dh&cksMZ 5 fiu
ukWjey dh&cksMZ] 6 fiu PS2 dh&cksMZ] USB dh&cksMZ
ok;jysl dh&cksMZ gksrs gSaA
2-
ekml (Mouse) :- ekml ,d pwgs dh rjg NksVk lk ;a= gksrk
gSaA tks ,d rkj ds }kjk lh-ih-;w- ls tqM+k jgrk gSaA ekml nks rjg ds gksrs gSa
ckWy okys ukWjey ekml rFkk ystj okys vkWifVdy ekml bUgsa ftl fn’kk esa ljdk;k
tk;s mlh fn’kk esa ekWfuVj esa Hkh vkxs c<+rs gSaA
ekml (Mouse) :- ekml ,d pwgs dh rjg NksVk lk ;a= gksrk
gSaA tks ,d rkj ds }kjk lh-ih-;w- ls tqM+k jgrk gSaA ekml nks rjg ds gksrs gSa
ckWy okys ukWjey ekml rFkk ystj okys vkWifVdy ekml bUgsa ftl fn’kk esa ljdk;k
tk;s mlh fn’kk esa ekWfuVj esa Hkh vkxs c<+rs gSaA
3-
lh-ih-;w- (C.P.U.) :- bldk iwjk uke lsaUVªy çkslaflax ;wfuV
gksrk gSaA ;g dEI;wVj dk czsu gksrk gSaA dEI;wVj dh lHkh fMokbls blh ls tqM+h
gksrh gSaA lh-ih-;w esa gh lHkh eq[; rRo tSls ¶ykWih] lhMh jkse] gkMZfMLd]
çkslslj] eseksjh vkfn yxs gksrs gSaA
lh-ih-;w- (C.P.U.) :- bldk iwjk uke lsaUVªy çkslaflax ;wfuV
gksrk gSaA ;g dEI;wVj dk czsu gksrk gSaA dEI;wVj dh lHkh fMokbls blh ls tqM+h
gksrh gSaA lh-ih-;w esa gh lHkh eq[; rRo tSls ¶ykWih] lhMh jkse] gkMZfMLd]
çkslslj] eseksjh vkfn yxs gksrs gSaA
4-
EkkWuhVj (Monitor) :- ns[kus esa ?kjsyw Vsyhfotu tSlk ;g
midj.k dEI;wVj esa Hksts tk jgs vkSj mlds }kjk n’kkZ, tk jgs leLr lans’kksa ;k
fjiksVksZ dks gesa LØhu ij fn[kykrk gSaA ekWuhVjksa dks dbZ Hkkxksa esa ckVk
x;k gSa tSls %& CRT, LCD, TFT LED vkfnA
EkkWuhVj (Monitor) :- ns[kus esa ?kjsyw Vsyhfotu tSlk ;g
midj.k dEI;wVj esa Hksts tk jgs vkSj mlds }kjk n’kkZ, tk jgs leLr lans’kksa ;k
fjiksVksZ dks gesa LØhu ij fn[kykrk gSaA ekWuhVjksa dks dbZ Hkkxksa esa ckVk
x;k gSa tSls %& CRT, LCD, TFT LED vkfnA
5-
Lihdj (Speaker) :- orZeku le; esa lHkh dEI;wVj eYVhehfM;k
dEI;wVj gSaA blfy, Lihdjksa dk ç;ksx lcds lkFk gksrk gSaA dEI;wVj esa Lihdj dks
lh-ih-;w- esa yxsa lkm.M dkMZ ds ,d tSd ls tksM+rs gSaA tgk¡ ls gesa vkokt
lqukbZ iM+rh gSaA
Lihdj (Speaker) :- orZeku le; esa lHkh dEI;wVj eYVhehfM;k
dEI;wVj gSaA blfy, Lihdjksa dk ç;ksx lcds lkFk gksrk gSaA dEI;wVj esa Lihdj dks
lh-ih-;w- esa yxsa lkm.M dkMZ ds ,d tSd ls tksM+rs gSaA tgk¡ ls gesa vkokt
lqukbZ iM+rh gSaA
6-
LdSuj (Scanner) :- LdSuj Hkh vfuok;Z Hkkxksa dh Js.kh esa vkrk gSa bls ge t:jr iM+us ij vyx ls tksM+ ldrs gSaA LdSuj ds }kjk ge fdlh
Hkh nLrkostksa dks QksVks ds :i esa dEI;wVj ij Ldsu dj ldrs
gSA
LdSuj (Scanner) :- LdSuj Hkh vfuok;Z Hkkxksa dh Js.kh esa vkrk gSa bls ge t:jr iM+us ij vyx ls tksM+ ldrs gSaA LdSuj ds }kjk ge fdlh
Hkh nLrkostksa dks QksVks ds :i esa dEI;wVj ij Ldsu dj ldrs
gSA
7-
osc dSejk (Web Camera) :- vktdy baVjusV dk pyu c<+rk tk jgk
gSa] ftlls ubZ&ubZ ,slsljht cktkj esa vk jgh gSaA bl dSejs ls vki fQYe
buiqV djus ls ysdj nwj cSBs O;fDr ls bl rjg ls ckr dj ldrs gSa tSls vki vkeus
lkeus cSBsa gksaA bls Hkh lh-ih-;w- esa USB
iksVZ
esa yxkrs gSaA
osc dSejk (Web Camera) :- vktdy baVjusV dk pyu c<+rk tk jgk
gSa] ftlls ubZ&ubZ ,slsljht cktkj esa vk jgh gSaA bl dSejs ls vki fQYe
buiqV djus ls ysdj nwj cSBs O;fDr ls bl rjg ls ckr dj ldrs gSa tSls vki vkeus
lkeus cSBsa gksaA bls Hkh lh-ih-;w- esa USB
iksVZ
esa yxkrs gSaA
8-
fçaVj (Printer) :- fçaVj ,d vkmViqV midj.k gSaA ge dEI;wVj
esa LVksj lwpukvksa dks fçaVj ds }kjk gh dkxt ij LVksj djds ns[k ldrs gSaA eq[; :i
fçaVj (Printer) :- fçaVj ,d vkmViqV midj.k gSaA ge dEI;wVj
esa LVksj lwpukvksa dks fçaVj ds }kjk gh dkxt ij LVksj djds ns[k ldrs gSaA eq[; :i
ls rhu çdkj ds fçaVj gksrs gSaA
I. MkWV
eSfVªDl fçaVj (DMP) :– bl fçaVj dk mi;ksx
,dkmafVax ds dk;ksZa esa rFkk fcy ,oa fVdV cukus ds dk;ksaZ esa gksrk gSaA rFkk
bl fçaVj dh NikbZ vPNh ugha gksrhA
eSfVªDl fçaVj (DMP) :– bl fçaVj dk mi;ksx
,dkmafVax ds dk;ksZa esa rFkk fcy ,oa fVdV cukus ds dk;ksaZ esa gksrk gSaA rFkk
bl fçaVj dh NikbZ vPNh ugha gksrhA
II. badtsV fçaVj %& ;g jaxhu ,oa CySd ,oa OgkbV nksuksa rjg dh NikbZ dj ldrk gSa ysfdu
bl fçaVj dh xfr cgqr de gksrh gSaA bl dkj.k bldk mi;ksx de gksrk gSaA
bl fçaVj dh xfr cgqr de gksrh gSaA bl dkj.k bldk mi;ksx de gksrk gSaA
III. ystj
fçaVj %& ;g Hkh nksuksa rjg ds jaxksa dh NikbZ djrk gSa vkSj bl fçaVj dh
NikbZ dh DokfyVhlcls vPNh gksrh gSaA ij ;s cgqr egaxsa gksrs gSaA budk mi;ksx
O;kolkf;d dk;ksaZ esa vf/kd gksrk gSaA
fçaVj %& ;g Hkh nksuksa rjg ds jaxksa dh NikbZ djrk gSa vkSj bl fçaVj dh
NikbZ dh DokfyVhlcls vPNh gksrh gSaA ij ;s cgqr egaxsa gksrs gSaA budk mi;ksx
O;kolkf;d dk;ksaZ esa vf/kd gksrk gSaA
9- Mh-oh-Mh jkbVj (DVD-Writer) :- bls nks :iksa esa bLrseky dj ldrs gSaA
cgqr ls yksx lhMh jkbVj dks lh-ih-;w- esa LFkkbZ :Ik esa yxk nsrs gSaA vkSj
blds }kjk lhMh jkbV djus ls ysdj i<+us rFkk yksM djus dk dk;Z djrs gSA bls
lh-ih-;w- esa pkj fiu dk ikoj dusDVj rFkk pkfyl fiu dk vkbZ Mh bZ dusDVj ls
dusDV djrs gSaA
cgqr ls yksx lhMh jkbVj dks lh-ih-;w- esa LFkkbZ :Ik esa yxk nsrs gSaA vkSj
blds }kjk lhMh jkbV djus ls ysdj i<+us rFkk yksM djus dk dk;Z djrs gSA bls
lh-ih-;w- esa pkj fiu dk ikoj dusDVj rFkk pkfyl fiu dk vkbZ Mh bZ dusDVj ls
dusDV djrs gSaA
10-
gkMZ fMLd (HDD) :- gkMZ fMLd lh-ih-;w- ds varxZr yxh MsVk
LVksj djus dh ,d fMokbl gksrh gSaA tksfd pkSdksj vkSj djhc ,d bap eksVs fMCcs dh
rjg fn[kkbZ nsrh gSaA bls lh-ih-;w- es apkj fiu dk ikoj dusDVj rFkk pkfyl fiu
dk vkbZ Mh bZ dusDVj ls dusDV djrs gSaA
gkMZ fMLd (HDD) :- gkMZ fMLd lh-ih-;w- ds varxZr yxh MsVk
LVksj djus dh ,d fMokbl gksrh gSaA tksfd pkSdksj vkSj djhc ,d bap eksVs fMCcs dh
rjg fn[kkbZ nsrh gSaA bls lh-ih-;w- es apkj fiu dk ikoj dusDVj rFkk pkfyl fiu
dk vkbZ Mh bZ dusDVj ls dusDV djrs gSaA
11- eseksjh (Memory) :- dEI;wVj esa nks rjg dh eseksjh gksrh
gSa çkbejh rFkk lsds.Mjh esekjh dgrs gSaA
gSa çkbejh rFkk lsds.Mjh esekjh dgrs gSaA
Primary Memory –
RAM (Random Access Memory )
ROM ( Read Only Memory )
PROM ( Programmable Read Only Memory)
EPROM (Erasable Programmable Read Only Memory)
EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read Only Memory)
Secondary Memory –
Magnetic Disk
Hard Disk
DVD ROM
12- dEI;wVj ;wfuV (Computer Unit) :- tc ge dEI;wVj esa MsVk buiqV djrs gSaA
rks og eseksjh esa txg ?ksjrk gSaa bl txg dks ekius ds fy;s ;wfuV dk bLrseky
djrs gSa dEI;wVj esa lcls NksVh bdkbZ fcV gksrh gSaA
rks og eseksjh esa txg ?ksjrk gSaa bl txg dks ekius ds fy;s ;wfuV dk bLrseky
djrs gSa dEI;wVj esa lcls NksVh bdkbZ fcV gksrh gSaA
uksV
%& ;fn nks v{kjksa ds chp [kkyh txg gSa rks og Hkh ,d ckbV txg ?ksjsxhA
%& ;fn nks v{kjksa ds chp [kkyh txg gSa rks og Hkh ,d ckbV txg ?ksjsxhA
1
fcV (Bit) :- 0
;k 1
fcV (Bit) :- 0
;k 1
8
fcV ( Bit) :- 1
ckbV (1 Byte)
fcV ( Bit) :- 1
ckbV (1 Byte)
1024
ckbV ;k 210 ckbZV (Byte) :- 1 fdyksckbV (KB)
ckbV ;k 210 ckbZV (Byte) :- 1 fdyksckbV (KB)
1024
fdyksckbV ;k 220 ckbV (KB) :- 1 esxkckbV (MB)
fdyksckbV ;k 220 ckbV (KB) :- 1 esxkckbV (MB)
1024
esxkckbV ;k 230 ckbV (MB) :- 1 xsxkckbV (GB)
esxkckbV ;k 230 ckbV (MB) :- 1 xsxkckbV (GB)
1024
xsxkckbV (GB) :- 1 VsjkckbV (TB)
xsxkckbV (GB) :- 1 VsjkckbV (TB)
14-
vkWijsfVax flLVe (Operating System) :- vkWijsfVax flLVe dks ;fn ge vklkuh ls
le>uk pkgs rks ;g dg ldrs gSaA fd gekjs “kjhj esa tks egRo vkRek dk gSa
dEI;wVj esa Hkh ogh egRo vkWijsfVax flLVe dk gSaA vkWijsfVax flLVe dh otg ls gh
dksbZ Hkh vkWijsVj dEI;wVj esa dk;Z djus esa l{ke gksrk gSaA vkWijsfVax flLVe
dEI;wVj dks vkWu djus ds Ik”pkr~ ml fLFkfr esa ykrk gSa tgk¡ ls ge ml ij dk;Z
dj ldrs gSa vkSj MsVk dks buiqV rFkk vkmViqV dj ldrs gSA ;g dEI;wVj dh lHkh
xfrfof/k;ksa dks fn”kk funsZ”k nsrk gSa rFkk mu ij viuk fu;a=.k cuk, j[krk gSaA
vkWijsfVax flLVe (Operating System) :- vkWijsfVax flLVe dks ;fn ge vklkuh ls
le>uk pkgs rks ;g dg ldrs gSaA fd gekjs “kjhj esa tks egRo vkRek dk gSa
dEI;wVj esa Hkh ogh egRo vkWijsfVax flLVe dk gSaA vkWijsfVax flLVe dh otg ls gh
dksbZ Hkh vkWijsVj dEI;wVj esa dk;Z djus esa l{ke gksrk gSaA vkWijsfVax flLVe
dEI;wVj dks vkWu djus ds Ik”pkr~ ml fLFkfr esa ykrk gSa tgk¡ ls ge ml ij dk;Z
dj ldrs gSa vkSj MsVk dks buiqV rFkk vkmViqV dj ldrs gSA ;g dEI;wVj dh lHkh
xfrfof/k;ksa dks fn”kk funsZ”k nsrk gSa rFkk mu ij viuk fu;a=.k cuk, j[krk gSaA
Types of Operating
System :-
System :-
MS DOS :- Microsoft Disk Operating System
Window-95 :- MS. First true multi tasking
Window-NT :- MS. Network Station
Window-98 :- Up grate to Windows95
Window-2000 :- Up grate to Windows NT
Window-ME. :- Up grate to Windows 98
Window-XP :- MS most powerful O.S.
Window-2003 :- win-XP environment O.S.
Window-Vista :- MS most powerful O.S. DVD
अगर आपने यहाँ तक पढ़ लिया है तो हमारी Video को देखने के लिए नीचे दिए गए Link पर क्लिक करे और देखे या Direct Video Image को Click करे –
इस Video को देखे –